Samarqand viloyati haqida umumiy ma’lumotlar

TARIXI

Tashkil topgan vaqti – Miloddan avvalgi VI asr.

Samarqand – qadimiy shahar, viloyat va tuman shu nom bilan atalgan. Tarixchilar bu shaharni Vavilon, Fiva, Afina, Rim va boshqa shu kabi shaharlar bilan tengdosh hisoblashadi. Toponimning etimologiyasi haqida turli qarashlar bor. Tadqiqotchilarning qariyb barchasi toponimning ikkinchi qismini turkiycha – kent, – qand, ya’ni qishloq, shahar deb hisoblaydilar.

Chingizxon boshchiligidagi mo‘g‘ullar Samarqandni shu darajada vayron qilganki, uni qayta tiklashning iloji bo‘lmagan.

Sohibqiron Amir Temur 1370-yilda Samarqandni o‘z davlatining poytaxti qilib tanlar ekan, qadimgi Samarqand – Afrosiyobni qayta tiklashdan ko‘ra, yangi shaharni bunyod etishni ma’qul topdi. Afrosiyob xarobalari qayta tiklanmadi, balki uning janubiy tomonida yangi shahar barpo qilishga kirishildi. Shu tufayli Samarqand ikki tarixiy o‘ringa ega shahar sifatida mashhurdir.

Amir Temur Samarqandda bir-biridan go‘zal, betakror obidalar - jome’ masjidi, Ko‘ksaroy, Bo‘stonsaroy, Amir Temur, Shohizinda kabi maqbaralarni bunyod etdi va atrofida bir-biridan go‘zal, bahavo, xushmanzara 12 bog‘-saroyni yaratdi.

Amir Temur ilm-fan, san’at va madaniyatga chin ma’noda xomiylik qilganligi tufayli Samarqandda me’morchilik, she’riyat, ilm-fan, monumental rangtasvir, manzarali rangtasvir, to‘qimachilik san’ati, naqqoshlik, kandakorlik, toshtaroshlik, shishasozlik, kulolchilik g‘oyatda rivojlandi.

XIV–XV asrlarda Samarqand Turonning eng ulug‘ daholari uchun ijodiy laboratoriya vazifasini ham bajardi. Samarqandda insoniyat madaniyati tarixidagi eng nodir hodisa, Renessans – Uyg‘onish jarayoni boshlandi va rivojlandi. Samarqandda tug‘ilgan "Temuriylar Renessansi" quyosh kabi porlab, Sharq va Farb mamlakatlariga tarqalib ketdi.

Samarqandda Amir Temur va Mirzo Ulug‘bek davrida porlagan ilm-fan, san’at-madaniyat mayog‘i hozirgi Eron, Hindiston, Xuroson, Turkiya hududida ham ilm-fanning rivojiga katta ta’sir ko‘rsatdi.

Ko‘hna va hamisha navqiron Samarqand shahri betakror sharqona qiyofasi, boy tarixi, har qanday odamni hayratga soladigan noyob obidalari bilan sayyoramizning turli o‘lkalarida afsonaviy shahar sifatida mashhur bo‘ldi, Rim bilan bir qatorda turadigan “abadiy shahar” degan nom bilan Sharq gavhariga, bugun jahon ahlining albatta kelib ko‘rishi shart bo‘lgan 50 ta shaharning biriga aylandi.

Birinchi Prezidentimizning tashabbusi bilan mamlakatimizda keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. Samarqand viloyati har tomonlama obod qilinib, butun jahondan keladigan mehmon va sayyohlarning havasini tortmoqda. Imom Buxoriy majmuasida amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari, bunday muqaddas qadamjolarning yanada obod bo‘lgani ko‘pgina musulmon mamlakatlari davlat arboblari va jamoatchiligi, minglab ziyoratchilarning yuksak e’tibori va hurmatiga sazovor bo‘lmoqda.

Eng muhimi, mustaqillik yillarida Samarqanddagi tarixiy obidalar o‘zining ikkinchi umrini boshladi, obidalar qayta rekonstruksiya qilinib, atrofi obodonlashtirildi, bir qancha bog‘lar va favvoralar qurildi, yo‘laklar kengaytirilib, sayyohlar uchun qulay shart-sharoitlar yaratildi.

Bu xayrli ishlar bugun Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev rahnamoligida tizimli ravishda davom ettirilmoqda. 

RAQAMLARDA

Markazi: Samarqand shahri.

Tashkil topgan: 1938-yil 15-yanvar.

Maydoni: 16,8 ming km². Jami ekin maydoni – 432 ming gektar, shundan sug‘oriladigan yer maydoni 249 ming, lalmi yer maydoni – 183 ming gektar.

Bog‘lar: – 29 ming, Uzumzor: – 30 ming, Tomorqa yer maydoni: – 86 ming ga.

Chegara: Jizzax - 180 km, Navoiy - 285 km, Qashqadaryo - 200 km viloyatlari hamda Tojikiston Respublikasi - 53,2 km.

Aholi soni: 3685,7 ming.kishi. Mehnatga layoqatli: 2070,3ming kishi. Millatlar tarkibi: o‘zbeklar 88 foiz, ruslar 1,3 foiz, tojiklar 7,4 foiz, qozoqlar 0,1 foiz, boshqalar 3,2 foiz.

Oliy ta’lim muassalari soni: 13 ta

Kasb-hunar kollejlari va akademik letseylar soni: 57 ta

Umumiy o‘rta ta’lim muassasalari soni: 1268 ta

Maktabgacha ta’lim muassasalari soni: 764 ta

Sanoat korxonalari soni: 3943 ta. Shundan yirik sanoat korxonalari – 34 ta,

Xorijiy sarmoya ishtirokidagi korxonalar soni 291 ta (Xitoy-37 ta, Turkiya-34 ta, Rossiya-28 ta, Buyuk Britaniya-14 ta, Birlashgan Arab Amirliklari-12 ta, Janubiy Koreya-11 ta, Eron-8 ta), AQSh va Germaniya-6 tadan). Ular tomonidan 2017-yilda 95 mln. dollarlik mahsulot va xizmatlar eksporti amalga oshirildi